شب یلدا یا شب چله، بلندترین شب سال، در سال ۱۴۰۳ برابر است با پنجشنبه، ۳۰ آذر ماه ۱۴۰۳. این شب، زمانی است که خانوادهها دور هم جمع میشوند، با خوردن خوراکیهای متنوع مانند هندوانه، انار و آجیل، و خواندن شعر و داستان، این لحظه خاص را جشن میگیرند. شب یلدا از غروب آفتاب ۳۰ آذر آغاز و تا طلوع خورشید ۱ دی ادامه دارد.
انقلاب زمستانی همان شب یلدا در علم ستارهشناسی است. لحظهای که خورشید از دید ما در زمین در بیشترین فاصله زاویهای خود با صفحه استوا قرار میگیرد.
در نیمکره شمالی میانگین لحظه انقلاب زمستانی (حلول زمستان) ساعت ۰۶: ۰۶ بهوقتایران، روز ۱ دیماه است که نقطه آغاز فصل زمستان و کوتاهترین روز سال هست و پسازاین شب، طول روزها بلندتر میشود.
به نقطه آغازین فصل زمستان در بسیاری از فرهنگها و تمدنهای بشری توجه خاصی شده است تا جایی که حتی جشنها و مراسم مذهبی بزرگی در این شب برپا میشده است.
شب یلدا، حنوکا و کریسمس ازجمله این مراسم است.
یلدا برگرفته از واژهای سریانی به معنای زایش است و در ایران باستان شب یلدا را شب میلاد خدای خورشید میدانستند و باور داشتند که میترا یا همان خورشید، دوباره به زمین بازمیگردد و این ایدئولوژی دلیل انتخاب کلمه زایش (یلدا) را بهخوبی معنی میکند. نام شب چله هم که مترادف شب یلداست ریشه در این دارد که درگذشته چهل روز اول زمستان را چله بزرگ و بیست روز بعدازآن را چله کوچک مینامیدند. حتی ابوریحان بیرونی از جشن شب چله بانام میلاد اکبر نامبرده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است. در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دیماه، با عنوان خور نیز یادشده است.
شب یلدا (شب چله) که یکی از شبهای مقدس در ایران از دیرباز بوده است اولین بار بهصورت رسمی در تقویم ایرانیان باستان از سال ۵۰۲ قبل از میلاد و در زمان داریوش یکم به ثبت رسید.
در آن زمان که اغلب مردم به کشاورزی مشغول بودند، تغیرت آبوهوا، میزان بارندگی، گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان برایشان اهمیت ویژهای داشت و فعالیتها و کارهای خود را بر این مبنا برنامهریزی میکردند.
مردمان آن زمان که زندگی ابتداییتری داشتند، با توجه به اینکه در فصولی که روزها بلندتری داشتند میتوانستند از روشنایی روز بیشتر بهره ببرند به این باور رسیدند که روشنایی و روز نماد نیکی است و تاریکی شب نقطه مقابل آن.
مردم دوران باستان دریافته بودند که کوتاهترین روز هرسال، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و پسازآن روزها بهتدریج بلندتر میشوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آن را آغاز سال قراردادند. کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد.
ایرانیان باستان که تاریکی را نمادی اهریمنی میدانستند در شب یلدا دورهم جمع میشدند و سعی میکردند که با شادی و مهمانی و خوردن و نوشیدن، نحسی آن شب را برای خود از بین ببرند و شروع روزهایی بلندتر با روشنایی بیشتر را جشن بگیرند. رنگ قرمز که برای آنها نمادی از خورشید بود، جایگاه خاصی داشت و رنگ سرخ انار و هندوانه و انتخاب سیب قرمز و سنجد در سفره شب یلدا چهبسا اشاره به همین موضوع است؛ اما این تمامی دلایل این انتخاب نیست. نیاکان ما بهصورت تجربی خواص و روش استفاده از میوهها، مغزها، خوراکیها و حتی زمان استفاده صحیح از آنها را پیداکرده بودند.
انار
در بسیاری از ادیان انار میوه مقدسی است و حتی در قرآن از آن بهعنوان میوه بهشتی یادشده است. ایرانیان باستان نیز ارزش خاصی برای آن قائل بودند تا جایی که گارد جاویدان سپاه هخامنشی (سربازان برگزیده ایران باستان)، نیزههایی به شکل انار داشتند و شاید یکی از دلایل پررنگ آن خواص معجزهآسای این میوه بهشتی است. انار در فصل پاییز به بار مینشیند که فصلی بارانی و دلگیر است و برای جلوگیری از افسردگی و نگرانی بسیار مفید بوده و موجب شادابی میشوند.
انار سرشار از آنتیاکسیدان بوده (حدوداً بهاندازه چای سبز) و دارای مقادیر زیادی ویتامین C و پتاسیم هست که باعث جلوگیری از بروز سرماخوردگی است. همچنین انار شيرين سرفه را تسكين ميدهد و صدا را باز ميكند. امروزه تحقیقات جدید نشان داده است که خواص این میوهمیتواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و سرطان را کاهش داده و از آسیب دیدن سلولها جلوگیری کند. از دیگر خواص پزشکی انار میتوان به درمان بیماریهای لثه، معده و کبد اشاره کرد.
هندوانه
هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این است، اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورید، در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد و این باور، با خواص هندوانه که سرشار از ویتامینهای A و B و C است، مطابقت دارد. ۹۰ درصد بافت هندوانه از آب تشکیلشده است. درنتیجه برای رفع عطش بسیار مفید است. به علت فراوانی آب در این محصول، برای جلوگیری و دفع سنگ کلیه، خوردن آن بسیار توصیهشده است.
هندوانه منبع غنی از بتاکاروتن و لیکوپن است که این مواد از آنتیاکسیدانهای طبیعی هستند و همانطور که اثباتشده است، آنتیاکسیدانها ترکیباتی هستند که از بروز سرطانها در انسان جلوگیری میکنند، پس این باور که با خوردن هندوانه بیماری کمتر به سراغ ما میآید، در وجود این آنتیاکسیدانها نهفته است. هندوانه از بروز آسیبهای پوستی در اثر نور جلوگیری میکند. موجب دفع بیشتر و سریع مواد زائد از بدن میشود و به شادابی و طراوت پوست میانجامد. درصد کمی قند دارد و میزان کالری آن بسیار پایین است.
آجیل شب یلدا
آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام، گردو، فندق و در بعضی مناطق کشور از میوههای خشک نیز بهعنوان آجیل شب یلدا استفاده میشود. آجیل بهعنوان سالمترین تنقلات شناختهشده و دارای فیبر بالاست که در درمان یبوست، چاقی، انواع سرطانها ازجمله سرطان معده و روده بسیار مؤثر است.
آجیل دارای انواع ویتامینهای گروه E و B، روی، کلسیم، فسفر و پتاسیم، منیزیوم، ویتامین A و پروتئین است که وجود این مواد در بدن موجب افزایش تراکم استخوان و جلوگیری از ریزش مو و چینوچروک پوست، درمان افسردگی، افزایش قدرت بینایی و رفع خستگی و گرفتگی عضلات میشود.
یکی از میوههای خشك معروف در شب یلدا، انجیر است. این میوه مغذی و خوشطعم، دارای ویتامینهای فراوان، مواد معدنی، چربی مفید و مواد قندی است. میشود. انجیر برای افرادی كه قند خونشان پایین است و یکباره احساس ضعف میكنند، مناسب است، زیرا قند آن بهسرعت از روده كوچك جذب میشود. همچنین ملین بسیار خوبی است. در طب قدیم از آن بهعنوان گرمی یاد میكردند و اغلب آن را با بادام یا گردو مصرف میكنند.
مصرف انجیر برای از بین بردن بوی بددهان نیز توصیهشده است. این میوه تعرق را زیاد كرده و سموم بدن را دفع میكند و خیسانده آن در شیر در موارد سرماخوردگی شدید بسیار مفید است. بادام، پسته، فندق، گردو، نخودچی، كشمش و باسلوق، كمتر كسی را دچار وسوسه نمیكند، بهخصوص كه در شبهای سرد زمستان، خوردن آجیل شمارا گرم میكند.
شیرینیها
برخلاف باور عمومی، خوردن شیرینی و شکلات سراسر ضرر نیست و فواید خود را نیز دارد
بر اساس مطالعه انجامشده بر روی سلامت عمومی، افرادی که بدون زیادهروی شیرینی و شکلات مصرف میکنند تا سه برابر بیشتر عمر میکنند. در طب سنتی نیز خوردن شیرینی به همراه میوه و خوراکیهایی با طبع سرد توصیهشده است.
سایر رسوم یلدا
اما سفره شب یلدا تمام ماجرا نیست و رسومات زیاد دیگری که ریشه بعضی از آنها بسیار کهن است بخشی دیگر از این شب باستانی است.
متل گویی که نوعی داستان خوانی است سنتی قدیمی در شب چله بود. خانوادهها که در این شب دورهم جمع میشدند، پیرترها برای همه قصه تعریف میکردند و حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و پُری آن، آینده گویی میکردند. امروزه ایرانیها مطابق رسم آبا و اجدادیشان با گرد هم آمدن و شبنشینی در کنار یکدیگر مراسم قصهخوانی و فال حافظ و پیشگویی را هنوز برگزار میکنند. میوههای شب چله که اغلب دانههای زیادی دارند، نوعی جادوی سرایتی محسوب میشوند که انسانها با توسل به برکتخیزی و پر دانه بودن آنها، خودشان را نیز مانند آنها برکت آور میکنند و نیروی باروی را در خویش افزایش میدهند.
غذا نقش مهمی در جشنهای ایرانی دارد. در اکثر نقاط ایران در شب یلدا دورهم جمع میشوند و شام میخورند و از یک شام خوب لذت میبرند. غذای اصلی برای شب یلدا در برخی نقاط ایران، آش انار است که علاوه بر ارزشهای غذایی بالایش، سرمای طولانیترین شب سال راکمی تلطیف میکند.
تزیین سفره یلدا و ایدههای خلاقانه برای هدیه
یکی از روشهای جالب برای تزیین سفره یلدا، استفاده از خوراکیهای طبیعی و نمادین است. انارهای دانه شده به شکل قلب یا هندوانههای حکاکیشده میتواند ظاهری جذاب به سفره شما بدهد. سینیهای چوبی دستساز با آجیلهای مختلف و طراحیهای ویژه، انتخابی شیک برای هدیه دادن است. همچنین، ستهای خوراکی ترکیبی شامل شیرینیها و خشکبارهای سنتی، از جمله هدیههای محبوب شب یلدا بهشمار میآیند. این ایدهها میتوانند هم سلیقه و هم اصالت ایرانی را به نمایش بگذارند.
برای دیدن محصولات مخصوص شب یلدا اینجا را کلیلک کنید.
